Bijzondere bijbels

Hieronder worden verscheidene bijzondere Bijbels beschreven en afgebeeld die in het museum aanwezig zijn.

• Piratendruk: Jacob Pieterszoon Wachter op den dam,1643 gedrukt met kennis en toelating van de achtbare Heeren de H.H. Burgemeesters en de regeerders der stadt Amsterdam. In wezen was dit verboden omdat de Statengeneraal het privilege voor 15 jaar vanaf 1636 hadden verleend aan de uitgever: de weduwe Van Wouw met haar drukker Paulus Aerts van Ravenstein.

Toen was er kennelijk al sprake van een Nederlandse gedoogcultuur in Amsterdam.

• Een Jehova bijbel uit 1762 zonder naam van de drukker. Echter uit de layout is duidelijk dat de maker Goetzee uit Gorinchem betrof.

• Klederdrachtbijbels. Deze hebben zilveren sloten, hoekstukken en een ketting waaraan de bijbel aan de arm naar de kerk werd gedragen in de klederdrachtstreken.
• Rouwbijbels en huwelijksbijbels. Bijbels van het Zendingsgenootschap (o.a. voor het toenmalig Nederlands Indië).
• Een Keurvorstenbijbel met de portretten van de Duitse Keursvorsten afgebeeld onder andere met hun bezittingen in Nederland.

• Een Liesveld bijbel met de houtsnede van de duivel in een monnikspij bij Mattheus 4. Liesveld is later door de Spanjaarden onthoofd.

• Een bijbel gedrukt in 1756 welke 12 kaarten met verluchtingen uit de historie bevat van een predikant / kaartentekenaar hier uit de Betuwe te weten W.Bachienne te Kuilenburg (nu Culemborg). Afmeting 60 x 42 cm.
• Er zijn bijbels bij waarin generaties lang geslachtsregisters zijn bijgehouden met soms aantekeningen over bijzondere gebeurtenissen. Bijvoorbeeld over het vergaan van een schip, een dorpsbrand, een zware orkaan die verwoestingen aanrichtte, geboortes, dopen met namen getuigen van de dienaar, van de peter – meter – overledenen, bijbel geërfd door, geschonken door, geschonken aan enz. Een smultuin voor geneologisten.

Engels geslachtsregister in Nederlandse Bijbel

Hieronder een voorbeeld van een Nederlandse Bijbel, gedrukt in Amsterdam in 1718 bij Isaac van der Putten waar voorin een geslachtsregister aanwezig is van de familie Suydam. Deze familie is waarschijnlijk van Nederland geëmigreerd naar de USA/Canada want zoals u ziet is het geslachtsregister in het Engels bijgehouden.

Zoals te lezen is:

• Ann Suydam was born on Monday. September 27th
• In the year of our Lord 1784.
• Christina Suydam was born on Saturday. November 3th
• In the year of our Lord 1787.

Toch wel bijzonder dat deze Suydam bible na zoveel omzwervingen nu voor iedereen in ons bijbelmuseum te zien is.

Kohlbruge geslachtsregister

Hieronder vindt u een foto van een bijbel met een geslachtsregister waarin de naam Kohlbrugge vermeld wordt. Het betreft Antonetta Christina Kohlbrugge, huisvrouw van Hendrik Jacob Pabon. Antonetta is tgeboren 22 oktober 1850 te 's-Hertogenbosch en aldaar ook overleden op 2 februari 1935. Haar man is geboren op 12 oktober 1845 in Maastricht, zijn beroep was rijksambtenaar en hij is overleden 15 december 1902. Uit het huwelijk zijn zeven geboren waarvan er 1 duidelijk naar zijn moeder is vernoemd, te weten Antoine Christiaan. Haar oudste zoon Hendrik Johanns, geboren 25 september 1876 in Wettem, overleed in 1923 te Soerabaja. Het gezin behoorde tot de Nederlands Hervormde Kerk.

Verder in de collectie te zien:

• Een Bijbel uit 1690 gedrukt bij Keur in Dordrecht, met een geslachtsregister van de familie Buijs, oftewel Buys. Er wordt beweerd dat een voorvader van deze Buijs deelnemer was aan de Nationale Synode gehouden te Dordrecht in 1618-1619. Deze Bijbel is hieronder te zien.

 

• Een zogenaamde Rembrandtbijbel waarin opgenomen de zogenaamde 100 guldenets waarop te zien is hoe Christus allerlei zieken genas.
• Een bijbel die volgens de geslachtsregisters in de familie van Paul Kruger in Zuid-Afrika is geweest.

Deze bijbel is hieronder te zien.

• Bijbels met landkaarten waarop landmeters attributen zijn afgebeeld.

Een Hugenotenbijbel

Een Hugenotenbijbel bestemd voor de Franse hugenoten aldaar, gedrukt in Leiden in 1669 bij Lodewijk en zijn neef Daniel Elzevier in de Franse taal. Nadat de Hugenoten door de Franse koning uit Frankrijk verdreven waren en meest in Zeeland, Amsterdam en Leiden zich vestigden wilden ze kennelijk in hun “nieuwe land” de Bijbel in hun moedertaal lezen. Tot nu toe bestaan er Waalse gemeenten waar de Bijbel in het Frans gelezen en de dienst in het Frans gehouden wordt. Overigens was het Frans ook de taal van het Stadhouderlijk hof en de adel. Zie afbeelding titelblad.

Franstalige Bijbel

Deze Franstalige Bijbel bevat vijf landkaarten (geen wereldkaart), deze zijn ontworpen door Nicolas van Berghem. De graveurs waren Abraham Bloteling, Jan Mathijsz. en Jan de Visser. De Bijbel is gedrukt in Romeinletter. Zie afbeelding.

De familie Elzevier heeft ook Nederlandstalige Bijbels uitgegeven. Zie afbeelding titelblad en privilege op de achterzijde.

De eerste verscheen in 1663 bij de weduwe en erfgenamen van Johannes Elzevier. Deze uitgave was kennelijk een succes want een aantal herdrukken volgden. Ze bevatten meestal zes landkaarten van de hand van Nicolas Visscher of Stoopendaal. Zie afbeelding waarop een visser met zijn vissers-gereedschap te zien is (linksonderaan).

 Meestal ontbreekt het frontespiece omdat Elzevier daarop een deels blote dame had afgebeeld. Dit wilden de kopers niet in hun Bijbel hebben. Overigens is er geen verwantschap met de huidige uitgeverij Elsevier. De Bijbeldrukker Johannes Elzevier te Leiden en de eerder genoemde neven van de Amsterdamse tak zijn namelijk achterkleinzonen van Lodewijk Elzevier, geboren te Leuven, en zijn naam was eerst Helsevier, naar het uithangbord aan zijn woning dat het 'helse vuur' voorstelde. Zijn zoon heeft door de vervolging van Gereformeerden door de Spanjaarden zijn woonplaats Antwerpen verlaten en zich te Leiden gevestigd. Hij had bij de beroemde drukker Plantijn in Antwerpen gewerkt. Plantijn stond bekend als goed katholiek; hij werd zelfs door Philips II als aartsdrukker benoemd en kreeg van hem zelfs opdracht de koninklijke bijbel te drukken. Echter, in het geheim steunde Plantijn een niet-klatholieke beweging en steunde hij in het geheim Elzevier bij de start van diens drukkerij in Leiden. Plantijn is overigens nooit betrapt. In 1712 stopt de drukkerijactiviteit van Elzevier.

Kanselbijbels

Kanselbijbels zoals die van de Sint Jan ’s-Hertogenbosch uit 1637. Overigens in een erbarmelijke staat die ik nog moet restaureren, maar het vergaan is in ieder geval gestopt (hij had op een zolder gelegen waar de wespen er aan gezeten hadden). Interessant is de onderrug van deze bijbel die tevoorschijn is gekomen doordat de bovenrug zo zwaar gehavend is. Nu blijkt dat voor de onderrug perkamenten stroken zijn gebruikt die gesneden zijn uit een oud handschrift. Dit is te zien op de afbeelding hieronder.

 Waarschijnlijk is het ter plaatse de eerste kanselbijbel in de Statenvertaling geweest, aangezien Den Bosch in 1629 door stadhouder Frederik Hendrik op de Spanjaarden was veroverd.

Een kanselbijbel van de Englisch Episcopal Church (St. Mary's Churcht) te ROTTERDAM uit 1760

Deze bijbel is door mij verworven in de jaren zestig en tijdens de viering van het driehonderdjarig bestaan tijdelijk in bruikleen gegeven aan de oorspronkelijke bezitter St. Mary's Church. Dit jubileum is gevierd in de aanwezigheid van Koninging Beatrix, Burgemeester Opstelten en tal van kerkelijke en burgerlijke hoogwaardigheidsbekleders. De kerk is gesticht in 1708, echter, het jaartal op de kanselbijbel geeft 1717 aan. Engelse kooplieden kregen in het begin van de achttiende eeuw steun van koningin Anne -die in 1702 koning-stadhouder Willem III was opgevolgd- en de hertrog van Marlborough. Als blijk van dank werden de wapens van Anne en de hertog in de voorgevel van de kerk geplaatst.

Tot de Fransen in 1795 Nederland binnenvielen, floreerde de kerk. Daarna trad het verval in. De meeste Engelsen verlieten Nederland. De Fransen gebruikten de kerk als gevangenis en wapenarsenaal. Dankzij giften van de Engelse regering, koning Willem I en vele particulieren was een restauratie mogelijk. De bliksem trof de toren in de negentiende eeuw. De kerk moest verscheidene keren worden gerestaureerd, omdat de ondergrond onstabiel bleek te zijn. Aan het begin van de twintigste eeuw werd besloten de kerk af te breken en te vervangen door het huidige gebouw in neogotische stijl aan de Pieter de Hoochweg. Het nieuwe gebouw werd op 30 november 1913 in gebruik genomen. Op 17 mei 1940, enkele dagen na de capitulatie, namen de Duitsers de kerk in beslag. Zij diende aanvankelijk als slaapplaats voor Duitse militairen maar herkreeg nog in 1940 haar religieuze bestemming, als kerk voor de Duitse marine. Tijdens de oorlog kerkten de gemeenteleden van St. Mary's in de oud katholieke kerk in Rotterdam. Een jaar na de oorlog werd de kerk heringewijd. De bisschop van Londen kwam daarvoor speciaal naar Rotterdam. (Bron: refdag.nl). Zie onderstaand artikel in the European Anglican over deze Bijbel.

Het is interessant om te zien hoe circa 200 jaar geleden Koning Willem I van Oranje deze bijbel(restauratie) hoogstwaarschijnlijk gefinancierd heeft en nu, bijna 200 jaar later, een nazaat van hem, Koningin Beatrix, deze Bijbel aandachtig heeft bekeken, evenals andere hoogwaardigheidsbekleders. De foto's daarvan vindt u hieronder.

Op de foto's hieronder ziet u dat Koningin Beatrix onze bijbel in de vitrinekast bekijkt bij bezoek aan de St. Mary's Church 2008.

Hieronder ziet u de inhoud van de Bijbel. Het is een zogenaamde King James bijbel. Daarover hieronder meer.

 De King James bijbel is door de voorztter, Johannes Bogerman, van de Nationale Synode, te Dordrecht gehouden in 1618, bij agendapunt 1 lovend als voorbeeld gesteld zijnde een verantwoorde bijbelvertaling direct uit de grondtalen, Hebreeuws en Grieks, in de landstaal. In de veilingcatalogus van de bezittingen van Bogerman staat een octavo-editie vermeldt. Op deze Nationale Synode waarvan de afbeelding hieronder is te zien, waren namens de Koning van Engeland, als hoofd van de staatskerk aldaar, zes afgevaardigden aanwezig. Een daarvan was Samuel Ward (overleden 1643). Ward was vertaler voor de Apocriefe Boeken in de King James Bijbel. Gedurende de meer dan een jaar durende Synode, sloot hij vriendschap met een Nederlands Synodelid, te weten Festus Hommius, waarmee hij in briefwisseling zou blijven. Later werd hij hoogleraar te Cambridge. Festus Hommius werd later benoemd tot 1 van de vertalers van de Nederlandse Statenbijbel en wel van het Nieuwe Testament en het deel van de Apocriefe Boeken. Het is aannemelijk dat hij bij Ward te rade is gegaan voor de vertaling van woorden waar hij zelf niet geheel uitkwam. Indirect is daarbij de kennis van de Engelse Joodse rabbijnen gebruikt, waarvan de Engelse bijbelvertalers grondig gebruik hebben gemaakt.

Geraadpleegde literatuur:

• De Synode van Dordrecht in 1618 en 1619, Dr. W. van 't Spijker en
• De statenbijbel en de rabbijnen, Proefschrift van dr. C.M.L. Verdegaal

Samuel Ward                                        Festus Hommius 1576-1642     De Synode van Dordrecht, 1618-1619

Verscheidene andere Bijbels:

• Een bijbel uit 1742 met het opschrift: predikant van Molenaarsgraaf. Blijkens een in de bijbel aangetroffen melding is deze door een Franse soldaat in 1805 uit het leger van Napoleon uit de kerk aldaar gestolen en via omzwervingen, in Frankrijk en zelfs Canada weer in Nederland terechtgekomen.
• Bijbels gebonden in perkamenten, kalfsleer, runderleer, in rood en groen Marokijn en robbenvel.
• Een bijbel uit 1752 met een bijzonder wapenschild opgedragen aan Willem Karel Hendrik Friso, de Prins van Oranje Nassau, Ridder van de Kousenband, Graaf van Buren, Heer van Kuilenburg en Leerdam enz.
• Uilenspiegel bijbel n.a.v de kanttekening Jesu firach 19:5.
• Een Deux bijbel n.a.v de kanttekening bij Nehemia 3:5
• Een Petrus Hackius bijbel » Een Abraham Doreslaar bijbel 1614
• Een Hermanum Faukelius bijbel 1632
• Een Tremelius bijbel
• Meerdere Emblamathica

Een KEUR Statenbijbel

Een bijzondere Bijbel kocht ik bij schilder Jacob Leenheer te Heerjansdam. De afbeelding vindt u hieronder. Het betreft een KEUR Statenbijbel, echter met koper gravures van Scheitsz.