Bijbels met landkaarten

De oudste bijbelkaart in het museum aanwezig zit in een bijbel die in 1538 gedrukt is door Liesvelt in Antwerpen. Het is een houtsnede kaart die gebaseerd is op een ontwerp die Lucas Cranach in ca. 1510 als landkaart maakte. Hieronder ziet u de kaart en het titelblad van de Liesveltbijbel afgebeeld.

Een zeer bekende kaartenmaker in de zeventiende eeuw voor o.a. bijbels was Ds. Petrus Plancius, de bekende stimulator van de reis naar India om de noord. Deze eindigde echter met de schipbreuk en overwintering op Nova Zembla. We gaan op hem dieper in omdat zijn kaarten voor meerdere latere kaartenmakers de grondslag vormden.. Plancius was geboren in 1551 te Dranoutre in West-Vlaanderen. Hij ging theologie, geschiedenis en talen studeren in Engeland en er wordt wel beweerd dat hij de exacte vakken van de beroemde geograaf Mercator heeft geleerd. In 1572 was zijn studie voltooid en werd hij predikant in respectievelijk Mechelen, Leuven en Brussel.

Bij de verovering van Brussel door de Spanjaarden in 1585 wist hij als soldaat verkleed te vluchten naar Noord-Nederland. Hij werd predikant te Amsterdam en was daarnaast ook zeer bezig met geografie. Hij had een dikke vinger in de pap bij de oprichting van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC) in 1602. Hij examineerde de ziekentroosters (soort hulppredikanten die met de schepen van de VOC meevaarden) en gaf vanaf de kansel van de Nieuwe Kerk les aan de zeelieden van de VOC. Deze brachten tevens van verre reizen Plancius steeds op de hoogte van nieuwe ontdekkingen; hij wist Spaanse en Portugese zeekaarten te bemachtigen die in die tijd een stuk verder waren met het bevaren van onbekende werelddelen dan de Nederlanders. Van Franse en Engelse zeelieden wist hij ook hun scheepsjournalen en zeilaanwijzingen te bemachtigen. Dit alles verwerkte hij in zijn kaarten. Zijn eerste wereldkaart dateert van 1592 en vindt u hieronder afgebeeld. De graveur was Baptista Doetecomius, ook wel Deutecom genoemd, wiens naam ook op de kaart vermeld staat. De afgebeelde kaarten van zijn hand bevinden zich in een bijbel van bijbeldrukker Canin uit Dordrecht en het titelblad is hier ook afgebeeld en de kaarten vindt u hieronder.

De wereldkaarten in de Statenbijbels uit de voorgaande decennia bestrijken de tijd midden in de grote ontdekkingsreizenperiode en geven een goed beeld van de voortschrijdende nieuwe ontwikkelingen, waardoor bijvoorbeeld zichtbaar is dat Australië aanvankelijk nog maar voor een deel is weergegeven, aangezien dit continent vanwege de gevaarlijke riffen nog niet geheel omzeild was (denk aan de stranding van het schip 'de Geldermalsen’).

Cornelis de Houtman voer als eerste Nederlandse schipper in 1595 naar Oost-Indië met een 2 jaar durende tocht en Olivier van Noort zeilde als 1e Hollandse kapitein in 1598 een reis om de wereld. De Nederlandse kaartenmakers ontwikkelden zich tot de beste ter wereld. Op kaarten in bijbels van telkemale latere uitgaven zien we steeds minder witte plekken met nog niet bezeilde gebieden.