Restauratie rapportage 2

Hieronder het titelblad van de betreffende bijbel.

Hieronder de omstreden wereldkaart genaamd " de wufte". Er kwamen klachten over deze kaart bij de drukker KEUR en de concurrent speelde er ook op in. Een andere bijbeldrukker noemde de kaart van KEUR zelfs 'vodderij'. Deze gaf namelijk een wereldkaart uit gegraveerd door Romeyn de Hooghe en op de achterkaart van deze kaart lezen we onder andere:

' Wij hebben verfoeyt de verbeeldingen der vier Elementen en vier Getijden des jaars die in veele Wereltkaarten, tot cieraat, bijgevoegt zijn; welke niet anders vertonen dan Heydensche verzieringen, van Proserphinaes schakinge door Pluto, de triomf van Jupiter en Juno, de verlierfde Neptunes, de milde Deres met de hoorn des overvloets, de droncke Bacchus met sijn knapen, en andere vodderijen meer, die vooral in de kaarten des Bijbels niet en passen. Maar wy vertoonen u hier de productie van de geschapen werelt uyt Gods eeuwigen raad, en alvervullend wezen. Sijn oneyndige glorie overstraalt die gantsch Scheppinge met sijn ontoeganklick licht...'

KEUR trok zich deze klachten sterk aan en al in het volgende jaar werd een kleinere KEUR-bijbel uitgegeven met een nieuwe wereldkaart waarin in de vier hoeken de vier werelddelen worden uitgebeeld zoals eerder op de kaart van ds. Plancius zijn weergegeven.

Hieronder ziet u hoe voorzichtig de messing nagels worden losgemaakt, zoveel mogelijk behouden en het beslag wordt verwijderd.

Hieronder is te zien hoe met een schalmmes de lijmlaag tussen het leder en de eikenkaft wordt doorgehaald. Daarnaast is te zien hoe de kaft aan de voorkant van de bijbel van het eikenhout is losgemaakt.

Hieronder links is duidelijk te zien hoe de rug binnenin versterkt is met repen perkament die gescheurd en soms missend zijn. Rechts ziet u hoe de lijmresten onder de perkamenten strippen verwijderd worden zodat er een nieuwe hechtingslaag kan worden aangebracht.

Op de foto hieronder wordt de lijm diep in de scheur geduwd. Daarnaast wordt met lijmklemmen de verbinding op spanning gebracht. Voor een goede uitharding is voldoende droogtijd van groot belang.

Hierop volgend is links te zien hoe van de eikenplanken vuil en beender-lijmresten worden verwijderd om een goede hechting te krijgen met straks aan te brengen keperlagen op de rug met hechting aan het hout. Rechts worden vergane delen van het hennepenkoord weggekrabd.

Linksonder wordt het gat in de eiken plank waar het hennepentouw in zit gevuld met lijm. Rechtsonder worden houtwormgaten gevuld en glad gemaakt voordat het leder of keper erop bevestigd zal worden.

Linksonder is de kale bijbel ingeklemd en wordt de rug ontdaan van lijmresten en resterende stukjes perkament. Het aan de kop en staart zich bevindende perkament met passement is nog gaaf en losgeraakt. Dit zal opnieuw bevestigd worden.
Rechtsonder wordt segment voor segment met lijm ingezet.

Linksonder wordt een strook keper in een segment aangebracht waarbij meteen ook enkele katernen aan het begin en eind van de bijbel worden vastgezet. Deze waren losgeraakt doordat het perkament kapot of los was gegaan.
Rechtsonder zijn alle stroken op alle segmenten aangebracht en het perkament op kop en staart vastgelijmd. U kunt goed zien hoe dit weerbarstige materiaal met wasknijpers is vastgezet tot de uitharding voldoende is. Voor het geheel geldt een droogtijd van minimaal 1 week. Intussen gaan we verder met de lederen kaft.

Linksonder ziet u hoe de binnenkant van de bijbelkaft door schuren wordt ontdaan van lijmresten en vuil.
Rechtsonder ziet u naast de schuurstreep hoe het leer opgeruwd is met een kraspen. Dit heb ik gedaan om een betere hechting te krijgen voor de straks aan te brengen nieuwe lijmlagen.

Linksonder ziet u een houten mal. Rechts wordt de lederen omslag hier omheen bevestigd. De bedoeling is dat de scheuren met ondergronds keper gelijmd worden.

Linksonder wordt de pers op hoogte gebracht. Het is een zeer oud instrument wat ook afgebeeld staat op de eerste foto van deze website in een boekbindersatelier uit de zeventiende eeuw.
Rechtsonder is de lederen kaft ingeklemd en gereed voor het lijmen om de scheur te dichten.

 ,,

Hieronder staat de band in de pers waarbij 1 segment wordt aangedrukt. Het geheel van de te repareren rug bestaat uit vijf tussensegmenten en een kop en staart. Verder nog zeven stuks verhogingen waar de touwen in komen te vallen. In totaal dus veertien stuks lijmverbindingen te maken waarvan er maar 1 tegelijk kan worden aangebracht. Daarna moet de verbinding 1 week onder druk blijven staan. Dat houdt in dat, als alles goed gaat, de rug pas over veertien weken klaar zal zijn. Omdat het allemaal dezelfde handelingen zijn zullen deze niet stuk voor stuk worden vertoond.

De eerste tegenvaller doet zich voor. Het blijkt dat het leder van1 segment gekrompen is en dit zal moeten worden opgerekt. Hieronder ziet u hoe de lederen band ingeklemd opgehangen wordt. Aan het gekrompen deel is een zwaar ijzeren gewicht bevestigd. Geruime tijd blijft dit zo hangen. Daarna wordt een nieuwe lijmpoging ondernomen.

Linksonder is te zien hoe er een sjabloon gemaakt wordt in het gat van het ontbrekende leer aan de kop van de rug. Rechtsonder is de sjabloon uitgesneden en op een nieuwe lederen huid gelegd om op maat gesneden te worden.

Linksonder: de sjabloon is uitgesneden en het leder is gestrekt. Rechtsonder: het leder wordt gekleurd; er wordt begonnen met een vrij lichte bruinroodachtige kleur. Iedere laag moet worden gedroogd. Daarna wordt bekeken of er nog iets donkerder kleuren moeten worden toegevoegd.

Linksonder: Na droging worden steeds nuances in blauw, zwart en oker toegevoegd tot de kleur is bereid van de originele rug.
Rechtsonder: terwijl het leder aan de kop droogt en wordt klaargemaakt voor de definitieve waslaag wordt aan de staart ook een sjabloon getekend in de gaten. Verder is het dezelfde operatie als de restauratie aan de kop en wordt derhalve niet apart getoond.

Hieronder is te zien dat het binnenwerk van de rug nu klaar is. Met enige moeite is zichtbaar dat er veertien verschillende segmenten zijn gelijmd, ieder met hun droogtijd van circa 1 week. De koorden kunnen nu bevestigd worden in de kop en de staart. Na droogtijd daarvan kan de omslag aangebracht worden op de eiken planken. 

Nu de rug klaar is beginnen we met de lederen kaft vanbinnen gereed te maken om om om de bijbel heen te gaan.
Linksonder ziet u hoe met grof schuurlinnen restanten versteende beenderlijm wordt verwijderd en het oppervlakte opgeruwd wordt. Dit is om straks een betere hechting met de lijm te krijgen. Rechtsonder ziet u hoe een sjabloon klaargemaakt wordt voor een gat in de kaft bovenop de eiken plat. Aangezien dit een niet bewegend gedeelte is, wordt hier met een simpeler lijm gewerkt.

De kaft wordt nu om de bijbel heengedaan. Linksonder is te zien hoe met klemmen het leer wordt vastgezet.
Rechtsonder ziet u hoe met een ijzeren staaf (gezien de herkomst van de bijbel zouden we ook kunnen zeggen dat het een vierkante stalen buis is) die van kop naar staart met twee lijmklemmen het leder direct naast de rug ingeklemd wordt.

Op de afbeelding linksonder is te zien hoe aan de andere zijde van de bijbel, waar het leer nog niet vastzit, het keper waar dit overloopt van de rug in het vaste gedeelte, op een bol voorwerp wordt gelegd en met een schalmmes wordt afgeschuind om ongewenste verhogingen zo geleidelijk mogelijk te laten verlopen.
Rechtsonder: hier wordt weer met dezelfde stalen stang met drie malletjes het leder ingeklemd tussen de touwen. Bij deze lijm volstaat een droogtijd van 24 uur; daarna worden de mallen tussen de andere drie touwen geplaatst en met de lijmtangen en de stalen stang weer ingeklemd ter droging.

Intussen gaan we door met het in orde maken van het boekblok en de eikenhouten kaft. Intussen droogt het leder en wordt het uitgerekt en uitgehard. Linksonder is te zien hoe aan de buitenzijde van het houtwerk het keper weggesneden wordt.

Rechtsonder is zichtbaar hoe eventuele restanten van keper, lijm en aanslag wordt weggekrabd.

Linksonder worden de spijkergaten gevuld en rechtsonder de lijm aan de buitenkant van de scheur weggestoken.

Intussen wordt begonnen met het klaarmaken van het koperen beslag. Linksonder ziet u hoe het gietwerk terugkomt van de gieterij; het is nog ruw van de afdruk van het vormzand. Bij de kleine hoeken rechtsbovenaan ziet u duidelijk hoe de vloeibare gloeiend hete koperstroom in de gietbak naar het hoekstuk heeft gestroomd. Tevens ziet u hoe bij de scharnieren en hoeken soms de openingen volgestroomd en gestold zijn met koper doordat het vormzand enigszins ingestort is. Eerst moet op die plaats een gat geboord worden en vervolgens met kleine vormvijlen de juiste opening weer tot stand worden gebracht.
Rechtsonder ziet u hoe eerst met een grove vijl de ruwste stukken eraf worden gevijld. Naast het koperen slot ziet u hoeveel kopervijlsel eraf komt. Daarom wordt gewerkt met een mond- en neusbeschermkap.

Na de grove vijl komen verfijndere zoetvijlen aan de beurt. Hiermee worden de sporen van de zandkorrels op het gietsel verwijderd, vooral van de kleine vlakken en hoeken.

Na het vijlen volgt het schuren zoals linksonder te zien is. Rechtsonder wordt het werkstuk ingesmeerd met een vloeistof om het polijsten, hetgeen straks te zien is, goed te laten verlopen.

Linksonder wordt met polijstfiber het slot gepolijst. Rechtsonder is te zien hoe een deel van het slot al glanzend is en een deel nog ongepolijst ruw.

Linksonder ziet u dat het scharnierpunt in het koperen slot nog steeds blind is. Hier wordt een gat in geboord van twee millimeter. Rechtsonder is te zien hoe vervolgens met de zaag een driehoek ter plaatse boven het geboorde gat wordt gezaagd en verwijderd.

Linksonder: met een rattenstaart wordt de driehoek uitgevijld tot een ronde opening.
Rechtsonder: de twee nieuwe bijgemaakte sloten en 1 nieuw scharnier zijn verbonden met de sloten d.m.v. een stalen pen die vastgesoldeerd is in het scharnier.

Hieronder is links te zien dat het leder nu geheel om de bijbel is aangebracht en de nog te vullen gaten in het leder zoals linksonderaan en aan de binnenkant van de bijbel op de vier hoeken worden nu gerepareerd.

Om de driehoeksgaten die op iedere hoek van de bijbel zitten moet heel dun leder worden aangebracht. Hieronder is te zien dat dit leder dun wordt gesneden met een schalmmes op een bol ijzeren voorwerp.

De band is nu klaar en linksonder ziet u dat de koperen sloten worden geplaatst. De messing nagels worden in het eikenhout geslagen en rechtsonder is te zien dat ze omgekraagd worden onder het leder zodat geen littekens van de nagels zichtbaar zijn bovenop het leder.

Linksonder is te zien dat de schutbladen en tegenschutbladen worden aangebracht. 1 blad is mogelijk niet geheel contemporain, deze is namelijk ingevoegd en heeft als watermerk: 'de erven D.Bilauw'. Mogelijk dat we in een later stadium nog een hoofdstuk zullen wijden aan bijbelpapier en watermerken. Rechtsonder: de scheuren in de bijbel worden gedicht. Dit kan het beste gedaan worden met uiterst dun doorzichtig Japans rijstpapier. Hierbij is het zaak om te werken met een beslist zuurvrije lijm zonder verouderingsverschijnselen.

Hieronder worden wormgaten in een groot aantal bladen gedicht. Er zitten weliswaar op andere plaatsen van het blad nog meer kleine wormgaten maar aangezien de worm niet meer actief is, laten we dit zo. De wormgaten onderaan lopen echter een groot risico dat ze tot een scheur leiden en zijn daarom dichtgemaakt.
Rechtsonder is de rug te zien in gerestaureerde toestand.

Hieronder: de voorkant in gerestaureerde staat.

Hieronder tenslotte de nieuw bijgemaakte koperen sloten. De bijbel is nu compleet, de restauratie is voltooid.